BANA KATMA DEĞERİN RESMİNİ ÇİZEBİLİR MİSİN ?

Kamu İç Denetçileri Dünyanın Neresinde?

Üçüncü Bölüm

Mutluluğu resmetmeye ne tuval yeter ne boya. Şükür ki iç denetimin “katma değerini” resmetmek bu kadar zor değil. Kısaca ifade etmek gerekirse, iç denetimin değerini, kuruma olan faydası belirliyor. Faydasını ise, kuruma ve iç denetim birimine özgü nitelikler, iç denetim biriminin kuruma sunduğu hizmetler, iç denetimin kendi performansını nasıl ölçtüğü gibi birçok faktör etkiliyor.

Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü’nün (IIA) “İç Denetimin Değerinin Ölçülmesi[1]” isimli Raporunda, iç denetimin değeri ile bu faktörler arasındaki ilişkilerin kavramsal çerçevesi aşağıdaki şekilde resmediliyor :

Kaynak: Measuring Internal Auditing’s Value Report III, syf.2

Raporda, iç denetim faaliyetinin “bağımsızlığı ve tarafsızlığı” katma değer sağlamanın ön koşulu olarak ifade ediliyor. Bu özelliklere sahip olan bir iç denetim faaliyetinin, kuruma değer katabilmesi için, “yönetişim, risk yönetimi ve kontrol” süreçlerini, “güvence ve danışmanlık” hizmetleri ile değerlendirmesi gerekiyor. İç denetim, önemli mali konuları, riskleri ve iç kontrolleri proaktif olarak incelemeli ve güvenilir bilgi sağlayarak “yönetişim” sürecinin ayrılmaz bir parçası olmalı. Ancak bir iç denetim faaliyetinin yönetişim sürecine değer katabilmesi için, önce faaliyetin kendisinin “Standartlara ve Etik Kurallara” uyması şart. Yönetişim sürecine değer katabilmenin bir diğer unsuru, iç denetim faaliyetinin “denetim komitesine veya eşdeğerine doğrudan erişiminin” sağlanması. Son olarak, etkili bir iç denetim faaliyeti için, iç denetim biriminin, kurum içinde “yeterli statüye sahip olması” ve organizasyon içinde “güvenilir” olarak algılanması gerekiyor. İç denetim faaliyetinin güvenilirliği ise, etik kuralların gerekliliklerin karşılanması ve aşılması ile mümkün olabiliyor (Jiin-Feng Chen, 2011, s. 6).

IIA’in 2006 Küresel İç Denetim Anketinde, iç denetçilerin “katma değer sağlama” konusuna ilişkin cevapları şu şekilde:

• ·         Ankete katılan iç denetçilerin çoğu (%92), iç denetim faaliyetinin kurumlarına değer kattığını düşünüyor.
• ·         İç denetçilerin tamamına yakını, bağımsızlık ve tarafsızlığı, iç denetim faaliyetinin değer katması için kilit faktörler olarak görüyor.
• ·         Katılımcılar tarafından, iç denetim faaliyetinin değer katması için önemli görülen diğer faktörler:  

o   Denetim komitesine uygun erişime sahip olmak (Doğrudan erişim),

o   Rapordaki bir görüşünü yada bulgularını değiştirmesi için baskıya maruz kalmadan görev yapabilmek,

o   Tipik bir denetim görevinde kullanılandan daha fazla denetim aracı veya teknolojisi kullanmak.

• ·         Ankete katılanların çoğu, iç denetim faaliyetlerinin “kontrollere” katkıda bulunduğunu düşünürken, risk yönetimi ve yönetişime aynı oranda katkıda bulunduğunu düşünmüyor. Şöyle ki; İç kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirdiklerini söyleyen iç denetçilerin oranı (%91.2), önemli finansal konulara ilişkin riskler ve kontrolleri değerlendirdiğini belirten iç denetçilerin oranı (%81.6) gibi oldukça yüksek oranlardayken, risk yönetimi süreçlerinin etkinliğini değerlendirdiklerini söyleyen iç denetçilerin oranı (%79), yönetişimin etkinliğini değerlendirdiklerini söyleyenlerin oranı ise %67.3 (küresel kamu %70.4).
• ·         Kurumda etkili olmak için yeterli statüye sahip olduğunu ifade eden iç denetçilerin oranı %80.1 (küresel kamuda %74.3).
• ·         İç denetim faaliyetinin performans ölçümü için en sık kullanılan göstergeler, denetim planı tamamlanma yüzdesi, önerilerin kabul edilme ve uygulanma yüzdesi, yönetim kurulu/denetim komitesi/üst yönetimden anketler vs. İle alınan geri bildirimler, denetlenen birimlerin geri bildirimleri ve dış denetçilerin iç denetim faaliyetine güvenmesi olarak öne çıkıyor.

Ülkemiz kamu iç denetçilerinin, bu konuya ilişkin değerlendirmelerine baktığımızda[2];

• ·         Ankete katılan kamu iç denetçileri tarafından, iç denetimin katma değerini gösteren öncelikli unsurlar; Denetim raporlarındaki önerilerin hayata geçirilmesi(%48), denetim çıktılarının stratejik kararları etkilemesi (%22) ve mevzuata aykırılıkların tespiti (%18) olarak görülüyor (İDKK, 2018, s. 24).
• ·         Bu doğrultuda iç denetçilerin çoğu (%69), denetim raporlarındaki önerilerin hayata geçirildiğini, dolayısıyla katma değer sağladığını düşünüyor. Diğer taraftan katma değerin diğer bir göstergesi olarak görülen, kurumun üst yönetiminin, karar alma süreçlerinde iç denetimin çıktılarından faydalandığını düşünenlerin oranı daha düşük bir oran (%43)  (İDKK, 2018, s. 17,21).
• ·         İç denetçiler tarafından, üst yönetici desteği, faaliyetin etkinliği için kilit unsur olarak görülüyor. Kurumun üst yönetiminden destek gördüğünü düşünenlerin oranı ise %56. İç denetçilerin yaklaşık dörtte biri (%24), üst yönetim ile hiç toplantı yapmadıklarını belirtiyor (İDKK, 2018, s. 16,19,25).
• ·         İç denetim faaliyetinin kuruma değer katması için, organizasyon içindeki yerinin belirlenmesi (teşkilat kanunları ile düzenlenmesi) gerektiğini düşünenlerin oranı çoğunlukta %88 (İDKK, 2018, s. 32).
• ·         İç denetçilerin büyük çoğunluğu (%85) denetim raporlarını herhangi bir müdahaleye maruz kalmadan hazırladığını söylüyor (İDKK, 2018, s. 30).
• ·         İç denetçilerin sadece %52’si, kuruma sağladığı katma değeri anket vb. yollarla ölçtüğünü söylüyor ki bu oldukça düşük bir oran (İDKK, 2018, s. 30).
• ·    İç denetçiler, gelecekte kurumlarına katma değer sağlayabilmek için öncelikle bilgi teknolojileri(%52), performans denetimi(%44), risk yönetimi(%37) ve veri analizi(%34) konularında eğitim almaları gerektiğini ifade ediyor (İDKK, 2018, s. 41).
• ·         Küresel ankette olduğu gibi, ülkemiz kamu sektöründe de iç denetçiler, en çok iç kontrollere katkı sağladıklarını düşünüyor, en fazla katma değer sağlayan denetim türleri olarak sistem[3] ve uygunluk denetimleri sayılıyor. Risk yönetimi süreçlerinin kurulmasında veya geliştirilmesinde danışmanlık hizmeti veren iç denetçilerin oranı oldukça düşük (en fazla %26). Yine kurumun etik ortamının değerlendirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin faaliyetler yürüten kamu iç denetçilerinin oranı %38 (İDKK, 2018, s. 26,27,29).

Ülkemiz kamu iç denetçilerinin risk yönetimi ve yönetişim süreçlerini değerlendirme oranı, küresel oranların gerisinde. Anket sonuçları, iç denetçilerin kurumların olgunluk düzeyine ve üst yönetim desteğine ilişkin algılarının, bu durumun nedenleri arasında olabileceğini düşündürüyor. Nitekim kamu iç denetçileri, kurumlarında iç kontrolün olgunluk düzeyinin yeterli olmadığını düşünüyor ve olgunluk düzeyi en düşük bileşen olarak da risk değerlendirme bileşenini görüyor. Yine büyük çoğunluk (%70), kurum genelinde risk yönetimine ilişkin yürütülen çalışmaları yeterli bulmuyor (İDKK, 2018, s. 26-29).

İç denetçilerin yönetişim süreçleri ve bu kapsamda etik konularını değerlendirilebilmesi için, üst yönetim tarafından destekleniyor olması ve üst yönetim ile doğrudan iletişiminin bulunması gerekiyor oysa ülkemiz kamu İç denetçilerinin %44’ü, üst yönetimin iç denetimi desteklemediğini düşünüyor (İDKK, 2018, s. 16).

Son söz; kurumların yönetim ortamı, iç denetim faaliyetinin performans düzeyini etkiler. Güçlü yönetişim, hesap verebilirlik ve kontrol çerçevelerine sahip olgun bir kurumda, iç denetim faaliyeti daha fazla desteklenir (Elizabeth MacRae, Diane van Gils, 2014, s. 15).

References

Elizabeth MacRae, Diane van Gils. (2014). Nine Elements Required for Internal Audit Effectiveness in the Public Sector. Altamonte Springs: The Institute of Internal Auditors Research Foundation (IIARF).

İDKK. (2018). Kamu İç Denetim Reform Uygulamalarının Derinleştirilmesi Projesi Kapsamlı Değerlendirme Raporu. Ankara: İDKK.

IIA. (2016). Uluslararası İç Denetim Standartları. Retrieved from https://na.theiia.org: https://na.theiia.org/translations/PublicDocuments/IPPF-Standards-2017-Turkish.pdf

Jiin-Feng Chen, W.-Y. L. (2011). Measuring Internal Auditing’s Value Report III. Altamonte Springs, Florida : The Institute of Internal Auditors Research Foundation (IIARF).

---

[1]

Jiin-Feng Chen, W.-Y. L. (2011). Measuring Internal Auditing’s Value Report III. Altamonte Springs, Florida : The Institute of Internal Auditors Research Foundation (IIARF).

[2] http://www.idkk.gov.tr/SiteDokumanlari/Manset/DBKonferans2018/ProjeSonucRaporu.pdf

[3] Sistem Denetimi: Denetlenen birimin faaliyetleri ile iç kontrol sisteminin; organizasyon yapısına katkı sağlayıcı bir yaklaşım ile analiz edilmesi, eksikliklerin tespit edilmesi, kalite ve uygunluğunun araştırılması, kaynakların ve uygulanan yöntemlerin yeterliliğinin ölçülmesi suretiyle değerlendirilmesidir.